Umiarkowany optymizm wśród polskich przedsiębiorców – komentarz KW PZF po I kwartale 2019 r.

W pierwszym kwartale 2019 r. koniunktura gospodarcza w Polsce była umiarkowanie dobra. Jak wynika z kwietniowego Szybkiego Monitoringu NBP, pogorszyły się jednak prognozy popytu na II kw. 2019 r., szczególnie w obszarze eksportu. Firmy – zarówno duże, jak i małe – zwiększają przy tym nakłady na inwestycje.

 

Pod koniec ubiegłego roku odnotowano znaczny spadek zagregowanego wyniku finansowego z całokształtu działalności – o ponad 40% r/r. Niższa w stosunku do poprzedniego roku była też wartość sprzedaży. Wpływ na to miał zwłaszcza szybszy wzrost kosztów sprzedaży w stosunku do przychodów. Spadek rentowności zanotowała większość badanych przed NBP branż i klas. Silniejszy spadek dotknął głównie eksporterów, natomiast poprawa nastąpiła w branży budowlanej. W I kwartale 2019 r. opłacalność eksportu pozostała na dobrym poziomie. Tylko niecałe 10% eksporterów uznało, że działalność eksportowa jest nieopłacalna. Kurs walutowy nie stanowił dla firm istotnej bariery w prowadzeniu biznesu.

 

Stabilna sytuacja sektora przedsiębiorstw

 

Pomimo niewielkiego spadku wskaźnika oceny bieżącej sytuacji na początku br. respondenci Szybkiego Monitoringu nadal uznawali swoją sytuację ekonomiczną za dobrą i stabilną. Więcej pesymistów było przy tym w sektorze handlowym i przetwórstwie przemysłowym, mniej natomiast w budownictwie, transporcie, górnictwie i energetyce. Jak wynika z marcowej edycji cyklicznie prowadzonego badania Bibby MSP Index, wśród przedsiębiorców z sektora małych i średnich przedsiębiorstw od kilku miesięcy również panuje umiarkowany optymizm. Z jednej strony wskaźnik Bibby MSP Index utrzymuje się na stabilnym poziomie powyżej 50 punktów, z drugiej jednak – w bieżącym pomiarze odnotowano spadek o 2,3 pkt. w stosunku do fali wrześniowej. Odpowiada za niego głównie branża transportowa, jednak pogorszenie widać wśród firm ze wszystkich branż (poza budownictwem), czego głównym powodem są rosnące obawy o sprzedaż.

 

Niepokojące dane dotyczące przemysłu

 

Gorszą koniunkturę gospodarczą sektora przemysłowego potwierdza kwietniowe badanie PMI (IHS Markit PMI Polski Sektor Przemysłowy), według którego w marcu pogorszyły się przede wszystkim warunki gospodarcze panujące w sektorze wytwórczym. Spadła nie tylko produkcja, ale i liczba zamówień oraz poziom zatrudnienia. Zwiększyło się zaś tempo spadku zleceń eksportowych. Zarejestrowana w marcu wartość indeksu PMI poniżej 50,0 potwierdza pogorszenie, niezmiennie zauważalne zresztą od 5 miesięcy. Całe szczęście w stosunku do lutego widać nieznaczną poprawę (o nieco ponad 1 pkt proc.).

 

Popyt z rynków zagranicznych wciąż jest słaby, przez co liczba nowych zleceń eksportowych obniżyła się ósmy raz z rzędu i do tego najszybciej od 10 lat. To spowodowało zmniejszenie tempa produkcji. Badania PMI potwierdzają przy tym, że trzeci miesiąc z rzędu wzrosły zapasy gotowych produktów i jest to najdłuższa taka tendencja od 20 lat.

 

Z jakimi problemami borykają się przedsiębiorstwa?

 

Według NPB główną barierą rozwoju wśród polskich przedsiębiorstw jest niezmiennie trudność z pozyskaniem wykwalifikowanych pracowników. Na liście najważniejszych problemów pojawiają się również rosnące ceny surowców i niestabilne prawo oraz niekorzystne z punktu widzenia firm zmiany przepisów.

 

Bariery rozwojowe dostrzegają przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa – mimo, że w miarę optymistycznie prognozują swoją kondycję ekonomiczną w najbliższych 6 miesiącach (ponad ¼ uważa, że ich kondycja się polepszy, a nieco ponad połowa – że się nie zmieni). Największą z nich (19% głosów) okazuje się niepewność związana z nowymi regulacjami prawno-podatkowymi, a drugą w kolejności – zbyt duże obciążenie podatkowe (uważa tak 11%). Przykładem są najnowsze regulacje prawne dotyczące plastikowych opakowań, które mogą zmienić bieg historii w branży tworzyw sztucznych. Przyjęta przez Brukselę dyrektywa dotyczy zakazu sprzedaży plastikowych przedmiotów jednorazowego użytku, który będzie obowiązywał już od 2021 r.

 

Prognozy na następne kwartały

 

Jak wynika z raportów World Economic Outlook za 2018 i 2019, polska gospodarka charakteryzuje się dużą odpornością na zakłócenia otoczenia gospodarczego na świecie. W 2018 r. PKB w Polsce wzrosło o 5,1%. W kwietniu br. MFW, mimo, że początkowo przewidywał wzrost PKB w 2019 r. na poziomie 4%, musiał zrewidować swoje prognozy i stwierdzić, że prawdopodobnie powiększy się on jedynie o 3,3%.

 

Jeśli weźmie się pod uwagę cały sektor przedsiębiorstw w Polsce, można spodziewać się w II kwartale 2019 r. znacznego pogorszenia jego kondycji. Prawdopodobną główną przyczyną pesymizmu będą gorsze prognozy popytu zagranicznego, zwłaszcza w gospodarce niemieckiej. Niemcy borykają się bowiem z kryzysem w przemyśle. Włochy dotknął natomiast kryzys finansowy, a w Chinach widoczne jest spowolnienie gospodarcze (istotny wpływ na chińską gospodarkę ma polityka celna USA oraz wewnętrzne napięcia gospodarcze). Wpływ Brexitu okazuje się przy tym ograniczony.

 

Czy firmy inwestują?

 

Pod koniec zeszłego roku o ponad 3% zmniejszyła się dynamika inwestycji w gospodarce ogólnie, za co odpowiadał przede wszystkim spadek inwestycji w gospodarstwach domowych. Odnotowano przy tym wzrost inwestycji r/r wśród małych i mikroprzedsiębiorstw. Wyraźny wzrost widać było w samym sektorze przedsiębiorstw (aż o 25% w IV kwartale 2018 r.). Wpływ na to miały głównie najmniejsze podmioty (wzrost o ponad 45% r/r).

 

Jak wynika z Szybkiego Monitoringu NBP, przedsiębiorstwa inwestowały w ostatnim czasie głównie w maszyny i urządzenia. Rosły także inwestycje budowlane. W większości branż odnotowano też wzrost inwestycji transportowych. Firmy coraz częściej decydują się na leasing, by sfinansować zakup środków transportu. Jego udział w IV kwartale 2018 r. wyniósł 61%.

 

Pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstw i jednocześnie niezmienna tendencja do finansowania inwestycji środkami własnymi może w najbliższych miesiącach spowolnić dynamikę inwestycji.

 

Dyscyplina płatnicza dalej nienajlepsza

 

Widocznie gorsza jest dyscyplina płatnicza sektora przedsiębiorstw. Firmy długo czekają na zapłatę za wystawioną fakturę, ale też same długo spłacają swoje zobowiązania. Niestety ponad 60% respondentów badania Bibby MSP Index posiada przeterminowane należności. Jeszcze bardziej alarmujące są wyniki raportu przygotowanego przez Coface. Według niego opóźnień płatności doświadcza aż 99% firm w Polsce. Co prawda polska gospodarka w 2018 r. przyspieszyła, a opóźnienia płatności zmniejszyły się, badanie Coface potwierdza, że średnie zaległości płatnicze w Polsce wynoszą prawie 60 dni. Choć jest to o 3 dni krócej niż rok temu, to dalej bardzo dużo. Najdłuższe opóźnienia w płatnościach dotykają sektor budowlany i transportowy. Firmy starają się zachować optymizm. Ponad połowa oczekuje poprawy rentowności w ciągu najbliższego półrocza, większość oczekuje skrócenia opóźnień płatności. Wzrasta też udział długich przeterminowań. Zaległości z 3-miesięcznym opóźnieniem zgłosiło aż 38% przedsiębiorców. Wzrost odsetka firm deklarujących posiadanie przeterminowanych zobowiązań potwierdza badanie NBP. Najmniejszy problem z nierzetelnymi kontrahentami deklaruje sektor usługowy (39%) oraz budowlany (ok. 36%). Najbardziej niekorzystna struktura przeterminowanych płatności utrzymuje się w handlu.

 

Ze względu na długi czas oczekiwania na spłatę wystawionych faktur firmy muszą wprowadzać działania mające na celu odzyskanie należności. Według raportu Coface firmy często korzystają z usług firm windykacyjnych czy kancelarii prawnych.

 

Ponadto aż 38% respondentów marcowej fali badania Bibby MSP Index stwierdziło, że ich kontrahenci płacą gorzej niż dotychczas (mniej regularnie). We wrześniu zeszłego roku takiej odpowiedzi udzieliło 29%. Rośnie więc liczba nierzetelnych kontrahentów. W przypadku samej branży produkcyjnej tego zdania jest 37% firm. W ten sposób plasuje się ona na drugim miejscu na liście najbardziej dotkniętych problemem branż wśród MŚP. Najbardziej zauważalne pogorszenie dyscypliny płatniczej kontrahentów odnotowały natomiast przedsiębiorstwa handlowe (46% firm z tego obszaru potwierdziło, że ich odbiorcy płacą gorzej).

 

Od niewypłacalności do restrukturyzacji

 

Jedynie w pierwszych trzech miesiącach br. rozpoczęto aż 304 procesy insolwencyjne (łącznie z postępowaniami upadłościowymi), co oznacza wzrost o 16% r/r. Takich danych dostarcza badanie przygotowane przez SpodData. Potwierdza się zatem prognoza, że rok 2019 zakończy się kolejnym rekordem niewypłacalności. Według rokowań tych stwierdzonych sądownie może być aż 1175-1200, a więc więcej o ok. 10% r/r. Najwięcej w pierwszym kwartale było postępowań układowych – 86. Postępowań sanacyjnych natomiast – 33. W przypadku tych pierwszych ponad połowa zakończyła się układem.

 

Za wzrost liczby restrukturyzacji odpowiada głównie branża przemysłowa (w tym głównie tekstylna i tworzyw sztucznych) i budowlana. Warto wspomnieć, że coraz więcej problemów odnotowuje branża meblarska, co wynika zapewne z osłabienia dynamiki działalności eksportowej oraz rosnących cen surowców. Wiele restrukturyzacji odbywa się też w sektorze handlowym, detalicznym i hurtowym.

 

Finansowanie działalności

 

Rośnie udział kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania działalności. Szybki Monitoring NBP potwierdza przy tym, że przedsiębiorstwa niezmiennie preferują finansować zarówno działalność, jak i inwestycje, środkami własnymi.W przypadku inwestycji co czwarta firma deklaruje, że źródłem finansowania inwestycji będzie jej własny kapitał. W pierwszych miesiącach 2019 r. niski pozostał odsetek firm ubiegających się o kredyt (jedynie 17%). Najczęstszym powodem nieprzyznania kredytu był zdiagnozowany brak zdolności kredytowej. W przypadku mniejszych firm dostępność finansowania bankowego okazała się niższa niż dla sektora dużych podmiotów. Więcej małych przedsiębiorstw ubiegało się przy tym o finansowanie (29%). Otrzymało je 83% MŚP i 93% dużych firm. Wybiegając w przyszłość, NBP szacuje, że popyt na kredyt będzie w II kwartale 2019 r. większy.

 

O faktoringu słyszy coraz więcej firm

 

Firmy doświadczające opóźnień w płatnościach mogą być narażone na zatory płatnicze. Tyczy się to przede wszystkim przedsiębiorstw z sektora MŚP, które nie dysponują wystarczającymi środkami, by uchronić się przed konsekwencjami współpracy z nierzetelnymi kontrahentami. Rozwiązaniem coraz częściej okazuje się faktoring, który zyskuje na popularności. Z Bibby MSP Index wynika, że z tym pojęciem spotkało się aż 93% przedsiębiorców. Prawie połowa firm potwierdza, że faktoring poprawia płynność finansową, a ponad 20% – że skraca czas oczekiwania na gotówkę.

 

Jedynie w I kwartale 2019 r. rynek faktoringowy odnotował ponad 18-procentowy wzrost obrotów branży. Okazuje się, że z faktoringu oferowanego przez firmy zrzeszone w Polskim Związku Faktorów korzysta obecnie ok. 16 tys. przedsiębiorstw. Faktorzy PZF objęli przy tym wierzytelności o wartości ponad 62 mld zł. Widać więc sukcesywny wzrost rynku faktoringowego, zwłaszcza gdy porówna się wyniki za I kwartał z ostatnich 4 lat. W I kwartale 2015 – obroty faktorów plasowały się na poziomie 30,2 mld zł, w I kwartale 2016 – 34,3, w I kwartale 2017 – 42,6, w I kwartale 2018 – 52,9. Prawie dwukrotnie wzrosła przy tym liczba faktorantów w I kwartale od 2017 r. (w i kwartale 2017 było ich 7,9 tys.).

 

Najpopularniejszą formą faktoringu pozostaje niezmiennie faktoring bez regresu, czyli faktoring pełny. Duże zainteresowanie tym produktem dotyczy przede wszystkim obrotu krajowego. Podmioty zrzeszone w PZF przejęły w jego ramach około 31 mld zł wierzytelności, czyli ponad połowę obrotów. Drugim w kolejności jest faktoring niepełny (z regresem).

 

Komitet Wykonawczy PZF

 

Źródła:

1. Szybki Monitoring NBP. Analiza sytuacji sektora przedsiębiorstw. Nr 02/19 (kwiecień 2019 r.).
2. 17 fala Bibby MSP Index, cyklicznie prowadzonego przez Bibby Financial Services, marzec 2018 r.
3. Raport PZF po I kwartale 2019r.
4. IHS MARKIT PMI POLSKI SEKTOR PRZEMYSŁOWY z kwietnia 2019 r.
5. Raport Coface: Badanie płatności w Polsce 2019: Wysokie tempo wzrostu gospodarczego nie wyeliminowało opóźnień płatniczych (marzec 2019 r.)
6. Spot Data: Restrukturyzacje w Polsce Raport za pierwszy kwartał 2019 r.